Mit Törf noar Duutslaand in 1979

Weerom in de tied!

Via Heinz Wibben uut Emden kreeg ik de volgende opnoame, van t dou nog Knoalster trio Törf, uut 1979 in Strackholt Ostfraislaand toumaild. t Is n haile bezundere en unieke opnoame van t gedicht 'Op n wurm' van de Grunneger dichter Hans Elema. Mien inlaaiden bie dit laidje sluig dou, zoas ie dat dommee heuren kinnen, slim aan bie onze oosternoabers. Ik heb mien kennis van t Duuts sunt dij tied goud biespiekern mouten. Ik har toudestieds ons Rudy Carell goud veur ogen had, luuster der mor ais noar. Man man! wat har k dou ja nog n hoge knoapenstem. Nog as extroa infermoatsie, wie hebben dit laid mit Törf noa dij tied noeit meer uutvoerd.

http://www.emden-rockt.de/toerf/wurm.mp3

Waren de eerste Grunnegers Etrusken?

Waren de eerste Grunnegers Etrusken?

In 1923 schreef men hierover in t Nijsblad: 

Men vertelt een Amsterdammer, dat bij de jongste opgravingen in Etrurië koperdraden gevonden werden, waaruit dus duidelijk bleek, dat de Elruskers de telegraphie gekend hadden. Ach kom, zegt die, dat is niets. In Pankow werden ook opgravingen gedaan en men vond heelemaal niets. Daar blijkt dus duidelijk uit, dat die oude bevolking de draadlooze telegraphie al gekend heeft.

Vandoag de dag dut n aan dizz' tied aanpaasde variant van t bovenstoande olde verhoal de ronde.
De geschiedenis staait nait stil en wordt in stroom van tied aaid vannijs bekeken.

Ik kin t evenpies nait loaten om t leste stuk ook wat in de spellen bie te stellen:

Grunnen: As antwoord hierop hebben n week loater lu uut Stad en Ommelaand, t volgend rapport uutbrocht: Bie opgroavens in de Grunneger grond, tot op n daipte van 500 meter hebben lu dij der stief veur deurleerd hebben, hailendaal niks vonden. Ze muiken hieruut op, dat alle Grunnegers al 5000 joar heer, beschikken haren over n DROADLOOS netwaark.

En boetendes in dij zin is n Grunneger zo as aaltied ook weer DE NUMMER AIN in d'haile wereld, of nait din!

n Gloepstreek in de traain van t Knoal noar Stad

n Gloepstreek in de traain van t Knoal noar Stad
(historisch uut de beguntied van de STAR)

Vaar studenten zitten in n traaincoupé, en tegenover heur zit n nait bepoalde moagere man wat te dommeln en mit ogen stief dichte veur zuk uut te kieken. Zien traainkoartje stak doarbie haalf uut zien vessiebuutse.
Ain van de studenten bedenkt zuk nait en pakt stiekom t traainkoartje uut t vessiebuutse van dij man. Op n bepoald moment wuir de man wakker en gript waarktugelk in zien vessiebuutse en vuilt dat e der nait meer in zit.


Hai staait op, tuurt op de grond en deurwuilt aal zien aander buutsen. “Zuiken ie wat?” vragt ain van de studenten. “Joa, mien koartje, want ik bin nait van plan om n twijde koartje mit n dikke boute te betoalen”.
“Goh!, Dat is mie ook ja wat”. Zee de student, dij t aal omhaands har. “Meschain is dit wel n goud idee veur joe, Ie kinnen joe ducht mie t beste mor verstoppen deur onder de baanke kroepen, want din zugt de conducteur joe ja nait”.

Dat was n genioal goud idee; Iedere keer as de traain n statsion noaderde, wurgde de man zuk mit veul inspannens onder d’baanke.
Endelk waren de Studenten op heur bestemmen, de conducteur kwam de koartjes ophoalen en aine van de studenten gaf hom dou vief koartjes. “Dat binnen vief koartjes heren.” “Joazeker, want aine doarvan is van dij man, dij doar onder de baanke ligt”. De man in kwestie wuir woest en zat doarover tou ook nog oardeg klem onder de baanke en vlökte dat t n oard het, mor eer e zuk der onder vot wurgd har, waren de studenten al mit de Noorderzun vertrokken.

Over de Artusi mien favoriete Italioans kookbouk

Artusi

Ik kreeg van vrunden in Rome dik viefentwinteg joar leden n hail interessant Italioans kookbouk kedo. Ik har der veur tied al kennis mit moakt, omdat dij vrund veur mie, aan d’haand van t bouk der al verschaaiden smoakelke recepten uut teveurschien teuverd har.

t Kookbouk mit de lange titel ‘la scienza in cucina e l’Arte di mangiar bene’ was schreven deur Pellegrino Artusi (1820-1911). Dou ik hom zulf kreeg, dou was k der meer din bliede mit. t Bouk was veur mie din ook n aanlaaiden om mie wat meer mit de Italioanse toal bezeg te holden.

Veur dit bouk dij veur t eerst in 1891 uutkwam, struunde Artusi, dij agenlieks hail gain kok was, hail Toskane òf om originele huusmankost recepten bie de minsen aan toavel op te taiken. Hai beschreef op zien degelke menaaier, hail sekuur op van wat der dou op t pladdelaand serveerd wuir.

Wat t bouk zo aibels mooi en leesboar moakt, is zien beeldende en voak geestege commentoar der bie tussendeur. Bievubbeld: ‘gruinten binnen n gezond dail van de keuken, as je t mor nait overdrieven’. n Mins is vanzulf nait mit n kookpot in de kop geboren’, en over n sneden hoane, n kapoun zee e: ‘dat slome baist dat zukzulf uut pure goudhaid deur de minsen slachten let, om heur kerstdoagen wat meer kleur en fleur te geven.’ Hai mout boetendes niks van de Fraanze keuken hebben, hai vindt dat mor n eelsk gedou en geft hier en doar n fikse tik richten de Fraanze kokerij. En din binnen der ook nog oardeg wat vertelsters over bepoalde gerechten en geft e goie adviezen aan de leesder, over hou je mit joen gasten omgoan mouten.

As kookbouk veur aigen gebruuk, mout je wel n oaventuur aanduren, want moaten en gewichten, kooktieden en temperaturen binnen in t bouk nait te vinden. Hai sprekt regelmoateg over n doembred wotter.

Artusi gong in zien tied zulf op pad mit n droagboare veldoventje van ploatiesder of mit n reuster veur in d’open heerd. As der echt wat in d’oven mos din gong e doarveur, hail praktisch, noar de ploatselieke bakkerij. As je der zulf uut koken willen, din mout je zulf de proef mor op de som nemen. Artusi zulf bruukte bie t beschrieven ook voak t waarkwoord ‘in nkaander flansen’. Ik kin joe allain mor zeggen, dat k der nog regelmoateg uut kook en al binnen de recepten uut n vergangen tied t blift ook veur de 21ste aiw n hail gezonde inspiroatsiebron.

En mien favoriet blift gebakken stokvis mit zuitzoere saus.

Hou zit dat aiglieks mit dij nefie

Veur aal dij lu dij t, of nait heurd hebben evenpies in t kört mien uutleg vertelstertje over mugjederij. Om t alvast wat stoer te moaken, n Grunneger aigenoardeghaid. In Grunnen nuimve n mugge n vlieg en n vlieg n mugge. 

n Steekmugge nuim we in onze kontraainen n Neefke of n Nefie. doar wordt van zegd, dat e zien oorsprong uut t Fraans het. In Frankriek nuimen ze zo'n vilaaine stekerdje, dij joe uut de sloap holdt: cousin piquant. 

Oeit is der dus tiedstieds leden ais n dege Grunneger west, dij t as n oardeghaidje, as n poelegrap omtoald het noar de benoamen Neefke/Nefie.




OOK 'N DOUL


Dat alles in wereld n doul het.

Kiek, 'k neem 't hall geern wel an;

Mor woar dat de helft wel veur dainén mout__

Doar snap 'k nog gain sikkepit van.




As 'k 's nachts rusteg lig in de veeren,

Mien oog'n deur drokte haalf dicht —

Din heur 'k dat vilainege mm — mm —

Van n neefke aal om mien gezicht.




En Ik sloa en ik griep en ik wilster

Mor hal Is al vot — komt straks weer!

'Wat doul het zoon baist nou, wil 'k vroagen,

Hai dut mie, of ik dou hom zeer!’




Wat doul? Dat 's nait stoer te begriepen

Zoon neefke, zoon mug is n dair

Dei daint, om joe wat nareg te moaken,

Aans haar-ie vast te veul plezaierl

Simon van Hasselt 1929

De wereld zain deur n eerappel

Knoalster Annekedote

t Is mor net hou je t bekieken.

Ain van ons schoolmeesters, Wolthuus dij tiedens de les geern mit ons in t Grunnegers pruit, kon alles aaltied zo mooi uutstukken. Ain van zien schiere vertelsters was: hou wie waiten konden dat wereld rond was? 

Ik heur hom 't nog zeggen: "As wie aal liekuut lopen, jonges, aal liekuut, din komen wie op n duur weer op t zulde stee terecht." En din luit e ons zain, hou of wereld d'r uutzag. Hai har dou n hail dikke eerappel in d'haand. "Kiek," zee e, "koeltjes in dizze eerappel dat bennen zeeën, en dij bultjes dat binnen baargen." 

Dou e mie loater overheurde, vruig e aan mie: "Hou kinnen wie waiten, dat wereld rond is, Hinderk?" Dou zee ik: "Dat kinnen wie aan 'n eerappel zain, meester."…

(n Herinnern aan mien legere schooltied (Wijma) in de joaren zesteg aan Oosterstroade op t Knoal)

Dou mit aan de 20ste Pervinzioale Schriefwedstried 2016

Beste Schriever(d)s
Dou mit.... en dail joen talent mit aandern!

Der was es n loze gaaie dij zee tegen mie: “Geschiedenis het wel n verleden, mor gain geheugen” en doar over tou zee e ook nog: “mor, dij schrift, dij blift”.

Doar har ik as vanzulf nait van weerom.Wie Grunnegers redden ons vanzulf wel mit proaterij, mor schrieven ho mor! Ik wait dat is wel n hail aander tak van sport, mor begun der toch mor ais aan en je zellen zain, dat t hail nait zo stoer is.

Alle begun is moeilijk, mor as je t noeit perbaaiern, din hebben je der ook gain wait van. over hou oardeg zukswat wezen kin. Joarlieks organiseren we van t Huis van de Groninger cultuur en Stichten t Grunneger Bouk n pervinzioale Schriefwedstried.

Lu!, t is deur de joaren hin al n goie traditsie worden en wie stoan nou mit nkaander al weer op sprang veur de 20ste editsie dervan. As ie t gevuil hebben, dat is ja net wat veur mie en dat ie ook hail wat moois’, of maals kin ook vanzulf, in t Grunnegers schrieven kinnen, din zol k dat mor nait loaten.

Kört zegd,  hebben ie n goud idee en genogt inspiroatsie veur n degelk verhoal of n gedicht, en ie hebben t ook nog genogt aan tied, schrief t din ook ais in joen aigen woorden op en mail t veur dizze wedstried noar ons tou. Veur meer infermoatsie over onze spulregels, kiek din wel eerst noar ons wedstriedreglement. 

En dail dit nijs veuraal wieder noar aandere laifhebbers van schrieverij

t Spookt nog aal in de Beetster Plazze

n Knoalster annekedote, oeit optaikend in Café "t Hoekje" bie t draaichie van de Drouwenermond In de tied dat Haarm Zoer en zien Jannoa doar de scepter nog zwaaiden.

Historisch en ook nog staarvensdoodwoar?

Bruiers Haarm en Hinderk Bezzembinder zitten op n lije zundagnommedag te vissen aan de Beetster plazze en zain in de verte n surfer veurbie glieden. Op ainmoal komt der n dikke poeste wind en de surfer kukelt veur heur ogen van t bred òf en gaait vot koppie onder.

Noa drij menuten zegt bruier Haarm tegen Hinderk: "doar moutve ducht mie achterheer, of zol e dommee as vanzulf weer opduken?" Noa tien menuten zegt bruier Hinderk tegen Haarm: "Mie ducht dat we der nou vot achteraan mouten".

De nog twij haandzoame kirrels zwemmen der achterheer en trekken de surfer net op tied uut t wotter. Haarm gaait vot aan loop mit mond- op mond- beoademen. Hai schaaidt der nogal snel mit uut, want de lucht dij uut dij vent zien haals opstigt is nait te haarden. “Harregat!, wat stinkt dij man ja uut zien mond”. "Hinderk kistoe t evenpies van mie overnemen".

Hinderk gaait mit t oppoesten aan loop, mor het t ook al gaauw bekeken. “ Hurre, hurre, Dit is ja zo gain doun, man !”.Zegt bruier Hinderk, “dij meurege rioollucht is ja nait vol te holden, man!, dij kinnen we ducht mie mor beter zo liggen loaten.”

Opains zegt Hinderk verbalderd: “Ik leuf dat we de verkeerde te pakken hebben.”

‘Hou datzo, din!”, vragt Haarm der over tou.

“Dat kin k die makkelk zeggen”, zegt Haarm, “Dizze het ja nog scheuvels aan!”

Beetser Plazze/Sellinger Beetse

Op pad veur n puutje zuurkoolzoad en n deussie steutvougen?

Knoalster annekedotes (historisch)

Op pad veur n puutje zuurkoolzoad

Meschain is joe ook zukswat ais gebeurd, dat je mit n belaggelke boschop op pad stuurd wuiren. Bievubbeld dat je din wat kopen mouten, dat hailemoal nait bestaait. Doar komt vanzulf wel bie, wel joe doar veur uutstuurt. Degene dij te loos en biedehaand is vaalt din of. Lozeghaid is ook nait alles. Zo wuir ik deur mien opa, aan de Beatrixstroade as n boschoppenlopertje op pad stuurd om bie zoadhandel Wolter Smit n puutje zuurkoolzoad veur de toene te hoalen. Wolter Smit kon mie der nait aan helpen, want hai har net zien leste puutje verkocht. Smit zienent verwees mie toun noar Robertus op Muzzelknoal en dij kon mie ook nait helpen, dij stuurde mie dou noar Munneke achter de Roomse kerke en zo wieder. Ik bin toun t haalve Knoal òf west en der was naargens nog n puutje mit zuurkoolzoad te kriegen. Ie hebben t nou wel goud schoten dat k dou deur mien aigen opa, woar ik veul respekt en achtens veur har, goud veur t lappie holden bin. Nou wait ik dat der nog veul meer fopopdrachten binnen. Wat dochten ie van n dichte goatjespanne, n plintenleddertje, n groupvaal, paraplusaus,palingpootjes, gedreugde snij, vaarkaante ronde bollegies, ooievoarskutenvet, n wolkenzoage, hemelspiekers, n emmer plasma om de tillevizzie aan te vullen. As ie nog wat aanvullens hebben, din bin k doar ook slim benijd noar. Al was t der om te doun om ook nou nog es n loze gaaie bie t pad te sturen veur n pakkie lözze knoopsgoaten. Doarveur konden je volgens overleverns hail goud bie Modemaggezien Westen op Zandbaarge terechde.

Advertentie uut de Knoalstreek van 1953

Infoversum ook as expertise-centrom van d’Aaierbale?

Infoversum

Meschain bin k wat impulsief, mor nou t drij-d-spultje bie mie op d'houk slim onder druk staait en volgens berichten in kraant sikkom kepot is, liekt mie dit n haile goie nije bestemmen derbie tou. Ofbreken liekt mie din ook niks tou, want ik bin al wat wend aan mien nije skyline.

t Gaait mie dizze raaize ook nait allain om eterij, mor ook veuraal om d'inholten dervan. Tudaaier as symbool, van t o zo vruchtboare Grunnen. Veur t vermaarkten van d’aaierbale kinst vanzulf de geschiedenis deur de loop van de tied op n smoakvolle menaaier in beeld brengen en doarbie kinst ook al vast denken aan t ontwikkeln van nijmoodse varianten bievubbeld veur de Vraaize maarkt mit kievitsaaier of kwaddel-, gaanze- , kòbbe-, eende- en struusvogelaaier en goa zo mor wieder veur de wereldmaarkt. Zuks kin je din om t aalmoal goud inzichtelk te moaken, apmoal drij-dimensionoal via animoatsies en in t echt in de vitrines goud zain loaten.
Doar paast vanzulf veur de fleureghaid ook n n permanente tentoonstellen over Grunneger Meeuwen, Rooie Ieslanders, Slenken, aander aaierleggers en goa zo mor deur.

Wieder mout der vanzulf aandacht besteed worden aan t meel dij je der veur neudeg hebben. Regelmoateg lezens over de teelt van groan in de groanrepubliek onder laaiden van n groanteeltexpert en doarbie moutve Grunneger mosterd veur de saus en koolzoadeulie veur t bakken nait vergeten.

Wieders mouten der ook deur degelke koks, bie wieze van n oplaaiden, workshops aaierbalen aanboden worden.
Om t infoversum vannijs wat op te steuten binnen der ducht mie mit dizze uutbraaiden van aanbod as extroatje, n kenniscentrom veur d’aaierbale goie kaansen en dij mouten de lu dij t veur t zeggen hebben, ais goud aan t licht holden en as t aits kin goud benutten.

Bedenk goud, t idee is der….en d’Aaierbale leeft as oeit te veuren in d’haarten van de Grunnegers en doarboeten. t Gebaauw dij as n tudaai op zien tipke de Grunneger lucht optorent het doarveur ducht mie ook nog de juuste uutstroalen, of nait din?

d'Eerste Grunneger Aaierbale-monument is n faait

d'Grunneger Aaierbalemonument is n faait

Ie binnen vanzulf van haarten welkom in t noagelnije aaierbalenpaviljoen van Grunnen. Hier kriegen je op n leventege en slim dege deurtimmerde drij-d menaaier n haile goie inkiek op de haandmoatege aaierbalenproduksie.

Dit futuristisch gebaauw dij mit n tudaai in de Stadse hemel optorent, is boetendes t beste teunbeeld veur onze aaierbale. d'Uutstroalen noar ale richtens let hail goud zain, dat doar veur ons hail veul staarks in zit en dus...toukomstricht biesterboarlek goud veur t imago van ons aller aigenste streekprodukt- d'AAIERBALE

Suntmeerten, wees sekuur op d'inholten van slik.

Op 11 november is t weer zo wied, din vieren we in Stad en Ommelaand al sund joar en dag Suntmeerten. Dat doun ze ook bie onze oosternoabers in Ost-Vraislaand, mor din wel op de 10de november, want dij vieren din Luther zien Geburtstag. Om de börgers der op veur te beraaiden, is der n schier schimperdje in omloop brocht, dij elkenain der op wiezen mout, dat je goud reken holden mouten mit aal dij allergiën, dij onze kinder op t heden zo ploagen.

t Is mor dat je t waiten, dij allergiën holden ook gain ho, bie ons aan aanderkaande de grenze.

Ik zol zeggen dou joen veurdail der mit en dou joen inkoop van slikkerij veuraal zunder aal dij onneudege singeliere aanvullens en loat joen verstaand der goud bie waarken. Kiek boetendes bie d'aankoop hail sekuur en goud noar de inholten van slik.

Òfkeer van t lezen?

(Concept)

Òfkeer van t lezen?

“Ons jong is weer boven zien bouk in sloap valen.”

“Ik heb t al zo voak tegen hom zegd: Schaai toch uut mit dat gelees van die, want t is n bedaarf veur dien ogen. Kist der wel blind van worden."

“Dommee verleestoe dien verstaand nog ais.”

“Nait omstoan en goa toch boeten speulen, want t is ja mooi weer.”

“Dou t licht uut, want t is al loat.”

Joa, vrouger was t aaltied mooi weer en ’s nachts was t aaltied baalkeduuster.

Aal wat ze mie zeden, t mog nait boaten. Ik dee t stiekom toch.

Dij schiere herinnerns aan dou, dat k haile nachten bie t schiensel van n zaklanteern mit n Witte Kat op bèrre onder de gestikte deken aan t lezen was. Ik zol t zo weer overdoun.

Ik was bie zetten wel ais sneu as k bievubbeld dat haile dikke bouk over “Moby Dick” aargenswoar midden in de naacht uut har. Ik dreumde din wieder mien aigen ellenlaange beschrievens van t netuurgeweld op zee t vervolg van t verhoal. Ik verzwon aan t ìnde aargenswoar op de wuilege boaren in de Grode Ocioan en wuir din noa n koorzege daibe sloap verstikt en boadend in t zwait wakker.

Der wuir voak zegd, mit dat gelees van hom, doar komt ja nait veul gouds van. Ik heb mie voak òfvroagd woar dij òfkeer van lezen vandoan kwam, want lezen was veur mie n haaileg mouten en echt gain straf. aiglieks kin k mit recht zeggen dat k der totnoutou, zolaank t mor gain belaaidsplannen binnen, gain hekel aan heb.

Op verziede in t zangersparradies Estland

Op verziede in t Zangersparradies

Veur mien Radio-uutzendens van Twij deuntjes veur ain Cent, bin k aaltied op zuik noar meziek dij zongen wordt in aal dij klaine toalen van Europa. Mien meziekkeuze huust min of meer in zo’n globoal dörp, woar allerhaande richtens, stijlen en minderhaidstoalen uut Europa en sums doarboeten mekoar in de muit kommen kin.

As ik zummers aargenswoar mit mien vraauw aan t stuur in Europa aan de riddel bin, din struun ik hail wat meziekzoaken en zummerse meziekfestivals òf om meziek mit n dudelke oorsprong en toalege identiteit te vinden. Zo was ik n aantal keren ook ais in Estland op verziede en kwam der al gaauwachteg achter dat ze doar bovengemiddeld muzikoal binnen. t Aantal grode muzikoale manifestoatsies mit bievubbeld, heur twij doagen durende Grode Zangfeest (Estisch: Üldlaulupidu, üld, ‘algemain’ + laulupidu, ‘zangfeest’) is ain van de grootste zangmanifestoatsies ter wereld. Tiedens t feest treden amateurkoren uut hail Estland op. Aan t ìnde van t feest treden alle koren mit nkaander op. Din binnen der pakweg meer din 25.000 minsen aan t zingen. Bie t leste festival van d’oflopen joar, telde t pebliek roegweg meer din 125.000 minsen. In 1988 waren dat der 300.000, n kwart van de totoale bevolken van Estland was doar dou bie nkaander. Zeg nou zulf: zo’n grode dailnoame van zoveul Esten, dij der mit aan binnen is ducht mie, mit niks of naks aargenswoaraans in de wereld te verglieken.

Estisch: Üldlaulupidu, üld, ‘algemain’ + laulupidu, ‘zangfeest’

Koorzang as identiteit

Benoam in dat soamen zingen, koorzang komt dij Estse identiteit din in aal zien volhaid tot wasdom. Der bestaait zulfs n spreekwoord dij zegt: Zetst twij Esten bie nkaander, din hest al t begun van n koor. t Zingen mit nkaander is doar zo daip verwoddeld, dat t deur alle loagen en leeftieden van de bevolken gaait. In t onderwies het meziek en koorzang in vergliek mit ons laand din ook n hoge stoatus. Van jongs òf aan wordt t neutenlezen de kinder al biebrocht en elk kin mit dit as boases hail smui weg de stoerste partituren mitzingen.

Jaani Kirik Tallinn

Flashmob-Koorconcert, Jaani Kirik Tallinn

Om joe ais aan te geven hou zukswat wel ais goan kin kwam ik ais op n lije zummeroavend in de grode Jaani Kirik in t centrom van Tallinn terechde. Op dij oavend was der in dizze kerke n concert pland mit nije koormeziek van Arvo Pärt. Ik betuil bie d´inloop mien koatje en kreeg der vot n stoapeltje partituren bie. Ik docht dou, dat is ja n goie zoak, want din kin k in aalsgevaal mitlezen, wat der aalmoal zongen wordt. Ik zöchde mie n stee op in kerke en zag om mie tou, dat t aal voller en voller wuir. De kerke zat inainen stropvol mit volk. Tied van t aanbegun was der heer en der formeerde zuk veur mie op t verhoog van kerk n lutje orkest mit striekers en bloazers. Ze mozzen zuk vanzulf eerst nog eefkes waarm speulen en dou dat gebeurd was, kwam der n meroakels mooie dirigente (Anu Tali) in t vizier. Ze draaide zuk eerst noar t orkest gaf d´eerste poar takten en dou draaide ze zuk om, noar t pebliek en elkenain in kerke kwam spontoan in t inde. t Pebliek om mie tou sluig krek de partituren open. De dirigente gaf de juuste toon aan en d´haile kerke barstte onder beglaaiden van t orkest in loepzuver koorzang uut. t Wuir mie van aal dij mooiïgehaid om mie tou, bie zetten kèl op d’hoed. Ik zulf zat der zotrekend wel wat bedremmeld maank, want doar har k zulf ja nait van weerom.

Arvo Pärt

Zingende Revolutie

Op dij oavend wuir t mie meer din bewust wat koorzang as dail van n gezoamenleke identiteit beduden kin. t Wuir mie dou boetendes ook dudelk dat de stem van Estland tiedens ´de Zingende Revolutie´ in 1989 mit n wille zo staark as stoal wezen kon. Dij Baltische zangers-opstaand, n minsenkedde langs de kustliene van Estland, Letland en Litouwen, n poar miljoun minsen dij haand in haand mit neuze richten Ruslaand al zingend en zunder bloudvergaiten, de allerbeste veurbode van heur aigen onafhankelkhaid west is.

Grode Zangfeest: http://bit.ly/1OE9RX4

Anu Tali: http://bit.ly/1jufYjZ

Arvo Pärt: http://bit.ly/1iI3ogp

Zingende Revolutie: http://bit.ly/1LMpES4

Pompoenschuddel zunder kapsones

Mit haarst veur deure

Nou d’haarst veur deure staait krieg k regelmoateg van vrunden om mie tou pompoenen aanboden. In dizz’ tied van t joar is der aaltied volop aanbod en wat mout je doar din mit. Ook as je op toer goan deur joen aigenste pervinsie din zain je aalgedureg stallegies aan de weg, doar particulieren heur pompoenen in allerhaande moaten en soorten in uutstald hebben. t Geft vanzulf wat kleur en fleur aan t haarstege pladdelaand. t Pompoenoverschot vindt din ook op n goie menaaier zien klaanten bie de weg.
De kracht van smoak mout nait ingewikkeld wezen, vandoar dat k aaltied op zuik bin noar ainvoldege recepten. Onderstoande recept is doar ducht mie slichtweg n hail goud veurbeeld van. Ik nuim t din ook mor,

Pompoen veur in d’oven zunder kapsones.

Inholten:
1kg pompoen, schild, ontpit en in geliek dikke vörrels sneden, 3 redelk dikke siepels in ringen sneden, n schoepie zolt, n schoep meel, 1 blik tomatenpuree van 200 gram, zwaarde peper noar smoak en rode peper flinters, 150 ml oliefeulie en wat botter veur t invetten van de broadslee

Waarkwieze:
Waarm de oven veur tot 200 groaden
Beleg n invette broadslee mit de pompoenvörrels
Dou de siepelringen in n daibe schuddel en streu der din zolt overhin en kneed t goud deur nkaander. Loat t n zetje stoan, omreden de siepelderij din wat smuier van struktuur wordt. Hiernoa mengen je tomatenpuree, zwaarde peper, rode peperflinters en meel der al huzzelnd bie deur. As t aalmoal zowied is, din verstreuen je dizze siepelderij geliekmoateg over de pompoenvörrels. Je drukken t nog evenpies licht aan en begaiten t veurdat in d’oven gaait beetje bie beetje mit oliefeulie.
De baktied ligt om en bie de 30 en 40 menuten. t Is kloar as de siepelderij goud broen verkleurd en de pompoen smui mor nait slatterg van kerakter is.

Loat joe nait nuigen en eetze!

Mollebonen bie touvaal ontdekt?.

MOLBOON, v. (-en), (plantk.) eene soort van paardenboon; (gew.) paardenboon die tot 't ontkiemen toe geweekt, alsdan gedroogd en vervolgens in den oven gepoft-geroosterd wordt.

Ik mag n (molle)bone wezen, wel d’eerste in Grunnen der mit west is, zel wel aaltied n mysterie blieven. Vrouger wuir de mollebone veul eten en waren der verschaaiden bakkers in Stad, dij ze as n extroatje in heur ovens reusterden. Volgens n overlevern, was der aargens in de 19e aiw al n bakkerij aan raande van Stad woar nou de Ganzevoortsingel is mit t branden van mollebonen aan loop: en wel n bakker Warner. De stee woar e begonnen is en dij vandoag de dag ook nog wel es de pindazolder van d’Stad nuimd wordt, is nou n Russisch-Orthodoxe kerke vestegd.

R.O. Kerk aan de Ganzevoortsingel (pindazolder)

Mie is oeit verteld dat dizze bakker bie touval n pude slovve peerdebonen in d’oven liggen luit. Dit waren n soort Waalze bonen (Poepetonen). Dou e ze deruut huil, waren ze deur de rest-waarmte dreugd en wat poft en noadat e ze eerst hail veurzichies pruifd het en ze wel lekker vond, zag e der wel handel in. Bakker Warner brocht t toudestieds as n noagelnij produkt groots op maarkt. Doar kwam veur hom ook nog wat gunstegs bie, want der was in dij Napoleontische tied ook nog sproake van n handelsblokkoade. Der was doardeur ook bie zetten n tekört aan krachteg en voudzoame eterij. En wat n peerd vet moakt is in de regel ook goud veur n mins. De bonen gavven doar bie n goie uutkomst. d’Ain zien nood geft d’aander brood. Bakker Warner har de neuze in de juuste richten en zag der vot goie handel in. Doar kwam ook nog bie dat der dou in de Ommelaanden op de zwoare klaai ook nog genogt Waalse bonensoorten in alle meugelke soorten en moaten verbaauwd wuiren. Der was dus genogt aanbod te over om der n goie handel in te begunnen. t Luip as n tierelier en de bone kreeg al gaauw t predikoat Grunneger molleboon. t Was van meet aan, omdat der op t gebied van hapjederij nait veul te beleven was, slim populair. Zien mollebonen wuiren dou al zulfs in t Westen en tot in Hambörg verkocht. De opvolgers van de leste Mollebonenbraanderij firma R. Warner stopten in 1971 mit de produktie van de Mollebonen.

Nieuwsblad van het Noorden 5-02-1927

De òfzet wuir, deur d’opkomst van aal dij aander zolde hapjederij zo as pinda’s en aander verwante slikkerij aal minder. t Was kwa mondgevuil inains ook nait zo meer van dizz’tied, want je hebben der wel n hail staark gebit veur neudeg en t blift nogal n gepuul om aal dij haarde schilfers tussen de tanden vot te raggen. Boetendes stoekte de aanvoer, de wier(de)bonen wuiren in onze kontraainen en veuraal op de zwoare klaaigrond aal minder verbaauwd en aanboden.

molleboon, v fava di palude (tostata) Italiaans

molleboon, v. gourgane grillée Frans

Even weerom noar de benoamen van molleboon. Over d’herkomst van t woord molleboon is men t nait aaltied ains. Summegen beweren, dat mol aiglieks molt, mout bedudt en dat staait din i verwantschop mit t mouten van gaarste op n eestvlouer. Aander lu zeggen, dat ze oorspronkelk bakken wuiren in n mol, n langwaarpege ronde bak, dij te verglieken is mit n wok/wadjang. Ook binnen der gounent dij molleboon ontlainen aan t woord „molle", dat toudicht wordt noar n stuk raive, n holten schoever dij bie t omkeren van de bonen op de bakploade bruukt wuir. Dit wuir aaltied haalverwege tiedens t reustern doan. Wieders is der ook nog sproake, dat t van oldsheer om n appaarde bonesoort gaait. ( Molboonen, eene groote soort van paardenboonen, den overgang als het ware van tuinboonen tot paardenboonen uitmakende, v. hall, Landh. Flora 60 1854)

Friesch Dagblad 18-07-1947

In de loop van tied het t woord der ook nog mit ere n aander beduden biekregen. Grunneger mollebonen is in tied ook de spottende bienoam veur de Stadjers worden.

Boetendes wuiren ze vrouger ook wel bruukt as fiches bie t ganzeborden, halma en zukswat hin

Nog even wat over de bone zulf. Ik zee al dat t verwant was mit de Waalse bonen (poepetonen). Om even t onderschaaid aan te geven. wier(de)bonen hebben wat vörm aanbelangt aaltied n opzet lieffie. Mit dat lieffie wordt de bolle kaande van de bone bedould. In tegenstellen van Waalse bonen, want dij kriegen as ze wat langer indreugd binnen wat meer vòllen om t lief. Op t oog hebben dizze bonen veul van mekoar en doarom nuimen ze hom ook wel ais n twieveloar. Veur d’echte Grunneger mollebonen binnen allain mor de beste wier(de)bonen geschikt. Noadat de bonen mit d’haand lezen binnen, worden ze eerst n beste schoft in t wotter welt. Deur dizze menaar ontstaait der n schimmel, dij t blaauwzuur, dij der van nature in zit, der uut vottrekt.

Molleboon, broad (horse-)bean.

Molleboon,  Saubohne. 

Intied as ze net begunnen uut te lopen, worden ze tou t wotter hoald en vot doarnoa op n slovve eest- vlouer uutspraaid en te bruien legd. Ook wuiren ze dou veur t bruien wel in stoetkörven doan, t overtolleg wotter siepelde der din vanzulf uut. Tiedens dit bruiproces wordt t zetmeel in de bone alvast omzet in sukker. As ze din in raauwe toustand al n goie zuide smoak hebben din is de bone der kloar veur om reusterd te worden.

Veur t povven en reustern wuiren ze vrouger op grode slichte bakploaten uutlegd en doarnoa ain veur ain in d’oven schoven. Vrouger dee men dit vanzulf nog mit bezied n holt- en törfvuur in d’oven en dat gaf der boetendes ook nog n pittege rokerge aroma aan mit. Nog n aander biekomsteghaid, de bonen dij nait ontkiemd binnen, dij knappen din en springen op aigen kracht in t vuur noast de bakploade. De Bonen blieven mor kört in d’oven en dat stak nogal sekuur. t Gaait krek zolaank, totdat ze rode wangkies kregen hebben. Is ain zo’n bakploade kloar, din komt de aander der achterheer. Hiernoa worden de gebrande mollebonen weer mitmekoar op zo’n bakploade legd en din weeromme schoven in d’oven om ze as besloet op n zwak smeulend vuur nog wat verder indreugen te loaten. Tiedens dit dreugproces, en ook om n goud aingoal rizzeltoat te kriegen, wuiren de mollebonen op de bakploade tiedens t leste indreugen regelmoateg hinneweer schoven. Wat loater wuiren ze op n moderne en nait zo omslachtege menaaier verwaarkt in n kovviebrander. t Scheelde vanzulf wel veul rompslomp, mor t gong volgens n kenner wel ten koste van dij lekkere törvege rooksmoak.

Vandoag de dag worden puutjes mit mollebonen weer op klaine schoal aanboden bie allerhaande VVV’s, slachterijen, toko’s, oriental shops en winkels in Loug en Stad dij streekproducten in t schap liggen hebben. Maistkaans gaait t hier din om import uut China en dij binnen bie zetten zo haard dast der wel koegels van kaauwen kinst. Veur d’echten kinnen je op t heden in aalsgeval nog terechde op Börg Verhildersom in Lains. Joarlieks wordt doar nog n kaambe wier(de)bonen specioal veur de Grunneger mollebonen van nou verbaauwd.

Op Grönnen.

Al gait het schip ook nog zoo schaif,

Ik hol mien Grönnen altied laif!

Van alle streken, waor ik kom,

Gain aine, dei 't van Grönnen won!

Want krintjebrei en dikke room, Sekaodekouk en MOLLEBOON 

En Paoskestoet en lekkeris,

't Is Grönnen waor 't te vinden is!

Dr. A. C. DORNHECK BUSSCHER, (1864 - 1922)

Bronnen:

Mondelinge overlevering: Gerard F. Beukema (1930-2012)

Hall, H. C. van, Neêrlands plantenschat, of landhuishoudkundige flora, behelzende eene beschrijving der onkruiden, vergiftige en nuttige inlandsche planten en der in onzen landbouw gekweekte gewassen, Uitgave, G. T. N. Suringar, Leeuwarden, 1854

Reportage uit 1966 over de Groninger molleboon in Van gewest tot Gewest de film start vanaf 9.30 min: https://youtu.be/jPOmdn03k8E

Fragment:

Even later komen Freddy en Jan binnen. In Freddy's haar hangen de gesmolten sneeuwvlokken als glinsterende kristallen. Ze ziet een beetje verkleumd. Freddy houdt niet van den winter.

„Hè... brrr... wat is het nat en koud. Hier is het lekker."

„Ja hè? "We hebben de schuif open gezet. We hebben het eerste uur vrij werken, zeg."

„O, fijn! Wat is dat op de kachel?"

,, Molleboonen.''

„Lekker?"

„Nou! Als ze gepoft zijn wel. Hier heb je een goede."

Freddy knabbelt als een konijntje. Ze zit op het bankje, waar Suus en Elze edelmoedig een plaatsje voor haar vrij gemaakt hebben en strekt haar natte voeten naar den warmen gloed. Ook Jan Valck droogt zijn stevig gelaarsde beenen en keurt een Molleboon

Uit: Lennart Clare, De wijde wereld - een verhaal voor oudere meisjes,1936

Noaberproat mit omtoald waark van Wilhelmine Siefkes

Wat is dat ja mooi

As Grunnegers en Oostvraizen platt proten, snacken, den gaait dat van n laaien dakje, omdat grondslag van heur streektoalen dezulfde is. Heur Oostvraize streektoalen stoan net zo wied van t Hoogduuts of as ons Grunnegs mit aal zien varioatsies van t Nederlaands.

Ons Nedersaksische streektoalen lopen loagsgewies in nkaander over, zunder dat grenspoalen heur schaarp schaaiden. Mit de Vraize toal van aanderkaant Laauwers is t wel wat aans steld. Om doar wat meer kiek op te kriegen en hou stoefbie of t is, leek t mie schier tou om zukswat ais zain te loaten aan de haand van twij omtoalens in t Grunnegs en t Vrais van n gedicht van d'Oostvraize schriefster Wilhelmine Siefkes.


WAT IS DAT MOJ

Wat Is dat moj, alleen dör 't Feld to gahn.

De wiede gröne Hammerk is an 't Bleihen,

un Wilgenbomen an de Sloden stahn,

duuknackt un laten sük van Sünne eien.



Un wenn du lüstert in dat grote Swiegen,

dat leevt, dat klingt: de Wind spölt sien Musik

in 't Vögelsingen. Un de Immen stiegen

mit söte Frachten ut hör bunte Riek.



Heel ut de Feernte kummt en dump Geluut,

dat is de Stadt mit all hör Larm un Leven.

Hier blaut de Hemel over Gras en Kruut.

Noch is van 't Paradies en Timpke bleven.



Wilhelmine Siefkes (1890-1984)

(uut : Tüschen Saat en Seise, uutgoave Schuster Leer)



WAT IS DAT MOOI.

Wat is dat mooi. allain deur 't veld te goan.

Het wiede gruine hammerk is aan 't bluien

en wilgebomen bie de sloten stoan

doeknekt en loaten zuk ien zunne zuien.


En astoe lusters ien dat grote swiegen,

dat leeft, dat klinkt. Wiend dij speult zien muziek

maank 't vogelzingen en de iemen stiegen

mit zuite vrachten oet heur bonte riek.


Hail wiedweg komt den n bedompt geluud,

het is de stad mit aal 't lewaai en leven!

Hier blaauwt de hemel over gras en kruud.

Nog is van 't Parredies n tipke bleven.


Grunneger omtoalen, Jan Boer (1899-1983)



HWAT IS IT MOAI

Hwat is it moai, allinne yn't fjild to gean.

De wide griene himrik is oan't b!oeijen,

Düknekkich oan'e sleatten wylgen stean

En litte 't leaf fan wyn en sinne aeije en soeije.



En as men harket yn it greate swijen,

It lïbbet, klinkt: wyn spilet syn muzyk,

De fügels sjonge, swiet-bifrachte bijen

Stige aloan üt 't bünte blommeryk.



Hiel üt'e fierte wei komt in dof lüd,

It stedsk geskreau, geryd fan wein en karre,

Hjir blauwe himel boppe gres en krüd.

In timpke fan it paradys is jit biwarre.

Fryske Oersetting , Jelle Hendriks Brouwer.(1900-1981)

Over Grunneger Kouk en Bommen Berend (mit recept)

Der dut al meer as drij aiwen n verhoal in Stad en Ommelaand de ronde, dat t Bommen Berend aiglieks om t recept van onze Grunneger Kouke te doun was. Volgens overleverns was e slim gek op de krudege smoak van ons kouke en t har din ook nait veul scheeld of t was ook in Münsterlaand terechde kommen. Gelukkeg is t nait zowied kommen, en dat hebben we as vanzulf te danken aan t manmoudeg optreden van gainain aans as Rabenhaupt. Vandoag de dag binnen der ook nog wel ais striedegheden over t recept en elke bakker het din ook zien aigen gehaaime soamenstellen. En de aiwege vroage of der wel sukoade in mag of nait zel aaltied neudege proaterij opleveren. Ie kinnen hail goud n Grunneger Kouke bie de bakker hoalen, mor je kinnen t ook hail best ais zulf perbaaiern.

Veur n smoakelke Kouke hèje de volgende inholten neudeg; 300 gram fien roggenmeel, anderhaalf theelepel zuvernzolt, ain en n kwart theelepel kenail, n haalve theelepel gemberpoeier, n haalve theelepel anies, n kwart theelepel reven neudemuskoat, n kwart theelepel moalen kardemom, n snoefie moalen foelie, n snoefie moalen kruudnoagel. Twijhonderd gram blaanke stroup, viefteg gram hunneg, honderd gram suker, honderviefentwinteg ml wotter en honderd gram leutje stukkies sukoade.

Je goan as volgt aan loop: Zeef t roggenmeel mit t zuvernzolt en de kruderijen in n grode schuddel deur nkaander. Dou de blaanke stroup, de hunneg en t wotter in n steelpannechie mit n dikke boom en verwaarm t aal ruirend apmoal haile zachies, tot t goud oplöst is en nait meer strouperg is. Loat t din ofkoulen tot haandwaarmte. Ruier t din goud deur nkaander en gait t over in de schuddel mit t dreuge mengsel. Dou de sukoadestukkies der bie en ruier t degelk en haandzoam totdat ter n gladde en aingoal kleurde daig ontstaait zunder streperij. Dit kinnen je aiglieks t beste doun mit joen mixer, mor je kinnen t vanzulf ook mit d’handen doun. As t daig noar aigen inzicht kloar is, dou je t haile zwikkie in n mit bakpepier bekledde bakvörm mit d’inhold van om en bie ain en n kwart liter. As t daig der inzit striek je mit slovve handen de bovenkaande glad. Nou dou je de kouke in n op 160 groaden veurverwaarmde oven en bakken de kouke in om en bie n uur goar. Je kinnen zukswat testen mit n braainale of n holten prikker, dij je din in t midden van de kouke steken, want dij mout ter din schoon uutkommen. Hoal de kouke nou uut de vòrm en loat t din op n reuster ofkoulen. Ie zellen der nou meschain van opkieken dat e zo haard as n bakstaine wordt. Om hom weer zaachte te kriegen wikkeln je hom mit meerdere loagen plestieken folie in en doun hom din in ofsloten trommel. Loat hom zo dik twij doage bruien en din is dizze zulfmoakte Grunneger specioalhaid kloar om op t e eten. t Smoakt meschain wat aans as ie van joen bakker wend binnen, mor ik kin joe zeggen dat t wis gain mondjeploag is en....
Bommen Berend het zotrekend weer t noakieken, of nait din!

Proatje moaken

Noar aanlaaiden van mien oproup op feesbouk van d’oflopen weke aangoande “t Wordt duuster, zee Vraauw Pluuster…etc.”, wil k as varioatsie op t themoa dit uutgebraaid taimke mit aaldoags geproat ook geern mit joe dailen. Der binnen onder joe verschaaiden lu west, dij doarveur al wat fragminten, aanleverd hebben en zo bröddeln we t Grunneger krummelwaark mit nkaander wieder tot n volledeger verhoal. Vernuver joe der mor ais mit en wel wait, meschain schut joe doarbie weer wat in t zin.

t Is hait, zee Pait
t lopt verkeerd, zee Geert
Bist nait wies, zee Ties
Nait getreurd, zee Geurt
Doantje kwiet, zee Piet
Vaalt wel mit, zee Smid
Haauw der op, zee Pop
Vraauw is boas, zee Kloas
Doar nait van, zee Jan
Vind k gemain, zee Hain
Nogal vris, zee Kris
Ik vind t kold, zee Bolt
Ja, t is waarm, zee Haarm
t Is nog hait, zee Pait.

Fosco smoak van vrouger

Fosco smoak van vrouger

Ik wait nait recht hou t joe vergaait. Der is n tied west dat der bie de krudenier vlezzen Fosco noast Ranja in t schap stonden. Aargenswoar in de joaren zeuventeg binnen dizze maarken verdwenen. Hail veul minsen hebben juust aan eterij en drinkerij schiere herinnerns. Elk veur zuk wait maistaal wel woar e n hekel aan har of wat e lekker vond. Toch binnen der hail veul doodgewone dingen in loop van tied verdwenen. Lestdoags von ik in n schriffie mit haandschreven kookrecepten n beschrieven van d’ sukkeloadedraank Fosco

„Fosco" mog allain onder dij noam fabriceerd worden deur de N.V. F. Korff & Co's Cacao & Chocoladefabrieken in Amsterdam. Dizze febriek har der zotrekend patent op. t Is n haile zet slim populaire drinkerij west en doardeur is t net as Ranja en Rojo min of meer n soortnoam worden. In advertenties was de noam Fosco zunder de noam van de firmoa te nuimen al genogt.

Over t origineel recept schient nogal ais wat hikhakkerij west te wezen en dat wuir dus nait zomor vergeven aan aander fabrikanten. t Recept dij hier onder volgt gaait volgens overleverns oardeg in de richten van t orgineel. Fosco kinnen je boetendes waarm of kold drinken.

Veur Fosco hèje t volgende neudeg: 200 g. suker, 50 g. cacaopoeder van goie kwaliteit( bievubbeld Droste Verpleegsterscacao), 1 vanillestokkie, n haalve liter wotter. Breng t wotter mit t vanillestokkie hail langzoam aan de kook. Loat t hail laank trekken. As t aits kin n uur, mor t laifst 2 uur. Meng de cacao en suker deur n kaander, moak t aan mit n eetlepel wotter. Dou t din bie t kokende wotter en loat t nog 20 menuten zacht koken. Gait de draank din zo hait meugelk in n goud schoonmoakte beugelvlezze en sloet dij votdoalek goud òf. Ie kinnen de vlezze Fosco din om en bie 2 weken bewoaren. De vlezzen din of en tou wel goud deurschudden, dit om te veurkommen dat zuk n bezinksel òfzet. Veur t gebruuk verdunnen je de Fosco mit 1 of 2 dailen, aal noar gelang joen aigen smoak mit waarme of kolde melk of ieskolde mineroalwotter.

Petrus zien regen

Roomse proaterij over n regenachtege dag op t Knoal

Van n zachte gruizoame regentje tot n overstromen aan tou. t Is mie aalmoal krek geliek. Ik ree vanmörn van huus en wuir overvalen deur n beste gobbe wotter. Ik kwam kletsdeurnat op mien bestemmen en dou schoot mie inains n herinnern in t zin.

“t Regent en wat gaait dr doar op boeten ja weer om weg!” Zee ik. En ons buurman van Roomse komòf kwam din steevast mit alerhaande uutdrukkens, doar Petrus t aal in omhaands har, op batterij.

Hai zee din: “Joa, Petrus gut eerappels of, moust reken Petrus is aan t kegelspeulen! Petrus smit ale negen. Petrus het braandslange openzet. Petrus het de loeken openzet.”

As t in Grunnen regent, din regent t ook uutdrukkens zo as, drizzelt, druppelt, fizzelt, gut, kletst, miggelt, miezelt, plettert, siepelt, sputtert, strult, roatelt, roeskert t. t Regent din asof t mit emmers goten wordt, t regent dat t smakt, dat t schit, t regent as de zee!

t Binnen aalmoal Grunneger uutdrukkens en woorden, doar stemmen van regen en wind vrij spul hebben. t Blift n oardeg gegeven, zo kivve weer ais hail goud zain hou riek en staark Grunneger toal is.

:

Bie wieze van tougift:


t Wordt donker, zee vraauw Jonker

t Wordt duuster, zee vraauw Pluuster

Wie kriegen regen, zee vraauw Greven

Wie kriegen dunder, zee vraauw Klunder

t Wordt al lichter, zee vraauw Sligter

Wils nait leuven! Vroag t mor aan vraauw Teuben

Festival Foetsie Populair ‘73 zetde t Knoal goud op kop

Foetsie Populair ‘73

“As je hier vast op joen stee zitten blieven din komt der gain mins. As je hier op t Knoal wat veur nkaander kriegen willen, din mout je der op òf, schaauwbörg Geert Teis mout de stroade op. Cultuur in de pevincie mout veur elk en ain tougangkelk wezen. Ook school jeugd en waarkende jongern zellen doar nait bie vergeten worden.” Dat waren wieze woorden van theoaterdirekteur Tim Kuik van t Knoal. Om n goie bezettensgroad te hoalen en t theoater aan de man te brengen was e as gain aander voak aaltied hail krejatief aan loop. Geert Teis centrom was aiglieks Tim Kuik in aigen persoon. Hai sprak toudestieds zulfs nog van t ontbreken van grode beathappenings, heksensabbaths en goa zo mor deur…

Veul lu uut de Knoalstreek dij de viefteg al weer zuitjes aan veurbie binnen kinnen zuk ducht mie nog wel herinnern aan t fenomeen ‘Foetsie’. In de periode van 1968-1975 wuir der elk joar in de leste weke van december t ‘Foetsie festival ’veur jonge lu in Geert Teis op t Knoal holden. t Haile centrum stond din 24 uur en zulfs ais n moal 36 uur achter mekoar open veur de jeugd. t Gong min of meer om n manifestoatie woar de jeugd mit allerlei vörms van cultuur kennis moaken konden. Veur nait aal te veul geld haren je inainen tougang tot de legere en zoas men dat mit n pedagogische inslag nuimde hogere cultuur. Allerlei popbandjes dij toudestieds populair waren traden doar din op. Noast meziek was der ook volop aandacht veur klassiek, cabaret, daans en toneel, dij traden din op in de grode theoaterzoal. In de foyer was der din ruumte veur n band as Black Lake of t orkest van Arie Ribbens dij wuiren din ofwizzeld deur n drive-in discotheek woarbie populaire disc-jockeys, Ad Bouwman, Alfred Lagarde van Hilversum 3 de nijste ploatjes heuren luiten. En der was vanzulf goud noadocht over goudkope drinkerij en eterij. Der gong zotrekend in zo’n dag en nacht hail wat wonderstamppot van Maggi en bier deur. Wat pergrammoa aanbelangt was Tim Kuik niks te dol. Hai combineerde rusteg haarde pop- en rockmeziek mit stief klassiek. t Mos aalmoal kinnen.

n Poar noamen uut t pergram van dij joaren: Rob de Nijs, het cabaret Lurelei, Jasperina de Jong, Mouth and Mc Neal, Willem Nijholt, Boudewijn de Groot, Frans Halsema, Gerard Cox, André van Duin, Daniël Waayenberg, Emmy Verhey. Veur verschaaiden artiesten was t meschain ook wel n goie springplaanke. Ook t duo Neerlands Hoop in Bange Dagen dij dou nog hail onbekìnd waren gaf der n optreden, dij van t begun of aan de zoal goud op stoom juig. De broave börgers spraken doar schaande van en achter de coulizzen wazzen ze in ale stoaten. t Was bie zetten zo aldernoast, dat ze haren sikkom t gerdien dichtgooid. De programmeur wuir deur de broave börgerij zulfs n slechte smoak en aanpak verweten. In 1973 mog ik veur t eerst noar Foetsie. t Zol dit keer 36 uur duren en je moggen zotrekend joen sloapzak mitnemen. 'Foetsie 73' bo in totoal 36 uur nonstop amusement, cabaret, meziek en revue mit n körde onderbreken tiedens de naacht. In totoal trok t festival om en bie doezend jonge lu. Der gong 250 broden, 900 liter wonderstamppot, 750 frikadellen, 1000 aaier en 3000 liter bier en fris deur de haalzen van de bezuikers. Veur de goude orde waren der twij plietsies in börger, vief brandweerlu en achtentwintig barkeepers en schoonmoakers zórgden dat alles goud op odder bleef. Om rebulie te veurkomen was de biertap allain mor soavends open . Juust deur dit soort touzicht en regelgeven waren olders eerder negen heur wichter toustemmen te geven om t Foetsie-festival te bezuiken din noar n kroug of discotheek. Veur veul wichter was 'Foetsie' din ook heur eerste oavondje uut.

Veur miezulf is ‘ Foetsie 73’ in mien geheugenloadje veur aiweg mit n legendoarisch moment verweven

De komiek Albert Mol ston ook op t pergram en hai docht dat der minsen in de zoal zaten, mor t bleek noar t gedrag van t pebliek om beesten te goan. Hai mos van ales doun om t volk veur zuk te winnen. Hou e ook zien best dee t wol aalmoal nait recht lukken. Hai perbaaierde t dou veur dij tied op n interactieve menaaier op gaang te kriegen. Hai keek vot aal wat hopeloos in de mennegte en ik zat veuraan in zoal hom strak aan te kieken. In ains vruig e mie op t toneel om mit hom n laid te zingen. Ik zong dou hail onbevangen mit meer lef din kunde nog zunder board in de keel ‘Ain boer wol noar zien noaber tou’. Mien inbreng huilp ook nait recht. t Luip deur aal zien improvisoatsies aal verder uut d’haand , Albert Mol kon op t lest noa aal dat haard geroup over ‘Wat zien ik’ en wie willen n striptease, as hoogte- of daiptepunt allìnd nog mor zien boksem zakken loaten . Dou t grode leed leden was kreeg e toch nog n laank applaus en tussen de coulizzen van Tim Kuik kompelmenten over hou e zuk wel op dij baistemaarkt standholden kon. Noatied het Albert Mol zien ervoaren op t Knoal nog verwaarkt in n conference, dij of en tou nog wel ais op radio te heuren is.

Henk Scholte en Albert Mol op het posdium van Geert Teis

Tot 1975 wuir t joarlekse Foetsiefestival nog holden en dou was t deur bestuurleke hikhakkerij inains van de boan.

n Knoalster vertelstertje over n markant stroatgeluud van dou

n Markant stroatgeluud, blikkie Erdal maank de spoiken brocht ons de zummer

Nije fietse? Ho mor! Dat zat der in de joaren zesteg veur ons nog nait aan. Je kregen maisttieds n hoge fietse dij opa touvaleg over har. t Was zotrekend n fietse op de grui. Mit van dij holten klözzen op de trappers, omdast der aans nait bie konst. t Ding har n recht stuur en wel dou n vlinderstuur har, dij was de bink van de buurt. Vanzulf heurde der ook wat vlaggiederij aan de fietse. Ook dee al gaauw t Erdal-blikkie of n zaalfdeuske van Nivea mit n knieper derop zien entree. t Schoupoetsblikkie mit knieper wuir vastklemd mit rooie weckfles-rek of mit n bundeltje stevege PTT rekkertjes. Je bruukten doar, veur dij tied din ook hail vernuft, nog n sollegoaren-taauwchie aan t stuur, dij in verbinden mit t klepperblikkie veur de spoiken ston. Je konnen, deur der aan te trekken op dij menaar t klepperblikkie ook nog aan en uut zetten. Wie haren mit nkaander n club opricht en raceden dou regelmoateg as n Giacomo Augustini of n Aalt Toersen al roatelnd rondom de Philipsflatten. En wat dij spoiken aanbelangt, smederij Mans 'Foeffie' Kleine aan de Ceresstroade har der mor goud waark van.

Op Zuik

Op zuik noar Bukowski

d’Ol hond springt op t nust en kropt

over mie hin.

“Kinstoe dat Woord ook?”vruig k aan hom,

hai geft gain oazem.

“Kinstoe dat woord?  Ik zuik t

juuste woord.”

Hai kikt mie mit zien traauwe

broene ogen aan.

“Ik wacht op t juuste woord”

vertel ik hom, “ t komt mie veur

asòf  k deur n grode haide

bakpanne tik.”

Hai kwispelt en perbaaiert mie

om mien gezicht te slikken.

“Heur es even!”, ropt zai uut de bad-

koamer, “ komstoe ais uut

dij klamme lappen vot

en schaai es uut mit aal

dat geproat mit dij hond.

Mien ollu hebben mie ook

noeit begrepen.

Knoalster vertelster 'Lude 's verhoal'

Hailemoal achteruut  bie ons op Dreve het n moal n huussie stoan en doar woonde stokallenneg n wedeman mit drij kwoajonges, dij alle drij nait vrij van n malheur waren.

d’Aine haitde van Jan en was blind, d’twijde haitde van Haarm en was in de bainen lam en d’daarde haitde Lude en was d'haile dag splinterlieke noakend.

Ze luipen mit heur drijent ais deur de Knoalster Wildernis en dou zagen ze n hoaze. De blinde Jan schoot hom dou en de lamme Haarm runde der achter heer en dij Lude zunder klaaier stak hom dou in de buutse.

Dou luipen ze weer wieder en kwammen dou bie de Kromme Wieke en doar laggen drij proamen aan d’wale. d’Aine was lek, de twijde dij zonk en de daarde doar zat gain bodem in.

Ze gongen dou mit heur drijent in de proam, doar gain bodem in zat en zo voarden ze doagen achterain,  noar richten  Zee.

Tiedens dizze barre raaize verzwon d’eerste in n dikke dook en de twijde dij verdronk en de daarde kwam hail nait weerom.

Dij hailn’t weerom kwam, dij kwam in t lest midden in de Dollard op n aailaand terechde. Doar in de dunen stond n zaandkesteel  mit n dak van wind. En de heer dij doar wonen dee, har alle doagen t licht vergees en snommedags at e as dege huusmankost gesteufde vensterbaanken mit mosterdstip.

Hou t mit hom verder goan is, doar heb k gain wait van. Mor t is! nou ainmoal zo as t is en je mouten echt van mie aannemen dat t staarvensdoodwoar is.

Ik bin gain leugenpude en traauwens, dij  Lude dat bin ik.. 

n Knoalster herinnern aan 'Laandjepik'

n Herinnern aan ‘Laandjepik’

Der schoot mie net wat in t zin, dat k ook evenpies aan aander lu kwiet wil. Elk sezoen kende bie ons achter aan t plaain. tussen n riege populieren,van school Wijma aan de Oosterstroade op t Knoal, zien spellechies. En om der as kwoajong echt bie te heuren harst n buutsmes neudeg. Dou k der aan tou was kreeg k as maiste kwoajongs van mien opa n zakmes mit n heft van wit perelmoed. Ik vuilde mie n keuning te riek en was doar vanzulf aibels blied mit en har hom sund dij tied aaltied in buutse. k Har hom dou aal gaauwachteg neudeg veur laandjepik. t Gong der doudestieds bie dit spel al slim serieus aan tou. Wee de gebeente as je din aan t kraiveln waren, dat kwam din nait goud. Spelregels waren aiglieks ongeschreven wetten. Der wuir bie laandjepik in t vlakke zaand mit n buutsmes n rechthouk taikend en dij wuir in twij vakken opdaild. d’ Eerste mos din in zien aigen vak stoan goan en al stoand t messie in t vak van d’aander goeien. As t messie nait stoan bleef of ast hom misgoeidest, din wast òf, en din was d’ aander aan de beurt. As e wel stoan bleef din mos je mit joen voude vanuut joen aigen vak mit d’hakke n liene trekken en dat deden je din vanuut t punt doar t mes liek op ston.en dat din zover meugelk noar d’ boetenkaande van t vak van joen tegenstander. Dat stuk laand har je din veroverd en d’eerste liene kon je din mit joen voude votvegen. En zo aalsmor wieder totdat je ales votsneden haren of totdat je of waren, din kon d’aander weer mit zien messie goeien. Das dus hail aander kouke, din t nijmoodse IT-gamen van vandoage.

Dizzepie Dizzepu weerom op t Knoal

Dizzepie Dizzepu

Mundus vult decipi, decipiatur ergo

“aaltemoal kriegen ze meer as drijdubbeld woar veur heur geld. Zo’n kniezebieter kin dr nait wezen, of as e dat zugt. Din lacht e zok de buutse kepot In ain oavend zóó lachen dat holt joe de dokter boeten de deure, nè? 't Geld, dat je doarveur besteed, spoar je dubbel en dwaars uut op joen doktersreken.” (uut: t Nijsblad 16-03-1918)

Uut t Nijsblad van 15-02-1918

                                                               
Der is n tied west dat as je aan n rechtgeoarde Grunneger vruigen wat veur hom echt Grunnegs is, din kwam e steevast mit de Maaikermis, 28sten augustus, Glìnne Riepe, Bommen Berend, t Peerd van Ome Loeks en last but not least ‘Dizzepie Dizzepu’ van Geert Teis Pzn (ps. van G.W. Spitzen) op de proppen. Tiedens d’Eerste Wereldoorlog wuir Stad en Ommelaand en doarboeten inainen opschrikt deur n bliedspul, dij oavend aan oavend veur n stropvolle Stadsschaauwbórg zörgde. Dizzepie Dizzepu n Grunnegstoaleg bliedspul ,mit dij roare benoamen, bleek meer din n echte kaskroaker te wezen. t Wuir in 1918  achtentwinteg moal in de Schaauwbörg opvoerd. De rederiekerskoamer ‘La belle Esperance’ (De Goie Verwachten) uut Stad, onder laaiden van Rut Hofman, muik der vot goie sier mit. t Was veur dij tied ook nog haile bezunder, want der was veurheer nog noeit eerder n Grunnegstoaleg stuk in d’Schaauwbörg opvoerd west. De van oorsprong Knoalster Geert Teis Pzn leverde veur dij tied n knap stoaltje waark mit n hail nij geluud of. t Zit dege in nkaander, d’intrige is oardeg opzet en speult hail smui weg. Inholdelk is t noar t leven schreven en wars van aal dij toneelderge pathos, dat toudestieds in de zogenoamde beschoafde kringen nog zo voak gangboar was. Bievubbeld: Aine van de hoofdrolspeulders, n haile dikke boer, Mans Wils het meer geld as verstaand. Sunt e de boerderij aan zied doan het, is e van kwoad tot kwoaijer vervalen, d.w.z. van zien domme geldpudetrots ook nog kommen tou politiek. Dizze Mans gedragt zuk as n dikke bloaze en bruukt geern dure woorden. Hai het zukswat op zien menaar aargenswoar opvongen en wat doar bie opvaalt, is dat e doarbie ook wel es wat uut t Letien verbasterde. Zo ook de herkomst van de titel Dizzepie Dizzepu, dat n ofgelaaide is van 'Mundus vult decipi, decipiatur ergo', “de wereld wil bedrogen wezen, loat e din ook bedrogen worden". Mans vindt dizze uutdrukken stommemooi en bruukt t din te pas en te onpas in t stuk. Hai papegaait der òf en tou nuver mit dizze uutdrukken op lös.

Uut t Nijsblad van 14-03-1918

                                       
t Stuk dat sikkom honderd joar leden bie de Grunneger Verainen in Den Hoag in premiére gong, wuir lestdoags, omreden t twijhonderdviefteg joareg bestoan van t Knoal weer vannijs opvoerd in Geert Teiscentrum op t Knoal. Speulders van de Knoalster toneelverainens UDI, TAGO en ’t Centrum uut Muzzelknoal hebben mit nkaander t kerwaai op zuk nomen en hou! De regisseur Annelies Hopman is doarbie dudelk nait over ain naacht ies goan. t Stuk wuir op t Knoal in n rap tempo speuld en bie zetten har k noast t gnivveln zulfs regelmoateg last van mien zied van t laggen.

De speulders van Dizzepie Dizzepu 2015 (foto: Boudewijn Benting)

t Verhoal gaait dat de dochter van Mans Wils, speuld deur Fokko Trip, traauwen wil mit Jurrie Kok n eerste ambtenoar op sikketrie, speuld deur Maarten Meesters, mor pa wil dat hailendaal nait lieden. Hai ligt dwaars en wil zien toustemmen doar nait veur heer geven. Hai vindt de keuze van zien dochter Trudoa, speuld deur Renate Bos, wied beneden heur staand. n Aantal minsen rondom dizze Mans Wils,woaronder zien aigen vraauw Aantje, speuld deur Els Kunst, spannen mit nkaander soamen om hom n hak te zetten en dat om zo toustemmen veur t traauwen of te dwingen. Luken Wold, n bedainde in n bontwinkerl, speuld deur Ernst Paul Faber, is Mans bie zetten te slim òf. Hai gedragt zuk doarbie as n loze gaaie van t zuverste wotter. Zeg mor, hailendaal in lien mit tuddel van t stuk. n Scène in de scheerwinkel geft ook n hail mooi tiedsbeeld en scheerboas Zaipengoa, speuld deur Gerard Bruning, kwastjed en scheert zien klanten dar t n oard het. De Schiedammer thee wordt in dizze scène ook duchteg aansproken en zörgt aan d'stamtoavel nogal wat veur de neudege reuring. Zo as dat nou ainmoal heurt het meester Buls, speuld deur Anton Herbers, doar dik de gugel mit. Hai brengt t spul mit zien görtdreuge kromme taargende opmaarkens duchteg op stoom. Kloukschieterd Mans begunt doar din ook oardeg van te roazen.

De hoofrolspeulders zetten mit nkaander, zunder d’aandern tekört te doun, haile staarke kerakters dele. Ook al gaait t zo op t eerste oog maist in aaldoags geproat, toch schemert de toalvirtuoziteit van Teis mit smui bekkende dialogen en deurspekt mit Grunneger uutdrukkens aalgedureg deur. Ook in dizz’ tied binnen dij roake typerens nog hail dudelk en herkenboar. Elk het doarbie wel n kerakter veur ogen van aine uut zien aigenste omgeven en dat moakt t stuk veur t pebliek van nou ook nog zo staark. Mans dij foetert din ook wat òf en doar komt ook nog bie, dat hai t hailemoal nait deur het, dat ze hom mit nkaander veur t lappie huilen. Zo as zukswat nou ainmoal gaait, komt t aan t ìnd as vanzulf allemoal goud op zien pootjes terechde en Trudoa en Jurrie geven mekoar, dou t in odder was, verwachtensvol n dikke smok.

Mor Mans zol Mans nait wezen en het wel t leste woord:

Wel het t nou waiten?

Wel het t nou doan….. ‘Dizzepie! Dizzepu!’.

Kört zegd, ook in 2015 kin dit bliedspul in vaar bedrieven zuk nog makkelk stoande holden. Dizze prachtege boerenklucht krigt van mie de benoamen van n echte klassieker mit. t Kin zuk makkelk meten mit ‘De Vrek’ (kniezebieter) van Moliére. Staarker nog, Geert Teis Pzn as wegberaaider, har der dou hailn’t wait van, dat e mit zien bliedspul 'Dizzepie Dizzepu' ook veur veul noavolgers de toon zet har. Zien boerenklucht dainde voak as n schoolveurbeeld en het model stoan veur menneg aander stuk volksteneel.

Gevelstaine in t geboortehuus van Geert Teis op t Knoal

Uut t Nijsblad van 23-12-1919