woensdag, augustus 12, 2015

Noaberproat mit omtoald waark van Wilhelmine Siefkes



Wat is dat ja mooi

As Grunnegers en Oostvraizen platt proten, snacken, den gaait dat van n laaien dakje, omdat grondslag van heur streektoalen dezulfde is. Heur Oostvraize streektoalen stoan net zo wied van t Hoogduuts of as ons Grunnegs mit aal zien varioatsies van t Nederlaands.

Ons Nedersaksische streektoalen lopen loagsgewies in nkaander over, zunder dat grenspoalen heur schaarp schaaiden. Mit de Vraize toal van aanderkaant Laauwers is t wel wat aans steld. Om doar wat meer kiek op te kriegen en hou stoefbie of t is, leek t mie schier tou om zukswat ais zain te loaten aan de haand van twij omtoalens in t Grunnegs en t Vrais van n gedicht van d'Oostvraize schriefster Wilhelmine Siefkes.


WAT IS DAT MOJ

Wat Is dat moj, alleen dör 't Feld to gahn.

De wiede gröne Hammerk is an 't Bleihen,

un Wilgenbomen an de Sloden stahn,

duuknackt un laten sük van Sünne eien.



Un wenn du lüstert in dat grote Swiegen,

dat leevt, dat klingt: de Wind spölt sien Musik

in 't Vögelsingen. Un de Immen stiegen

mit söte Frachten ut hör bunte Riek.



Heel ut de Feernte kummt en dump Geluut,

dat is de Stadt mit all hör Larm un Leven.

Hier blaut de Hemel over Gras en Kruut.

Noch is van 't Paradies en Timpke bleven.



Wilhelmine Siefkes (1890-1984)

(uut : Tüschen Saat en Seise, uutgoave Schuster Leer)



WAT IS DAT MOOI.

Wat is dat mooi. allain deur 't veld te goan.

Het wiede gruine hammerk is aan 't bluien

en wilgebomen bie de sloten stoan

doeknekt en loaten zuk ien zunne zuien.


En astoe lusters ien dat grote swiegen,

dat leeft, dat klinkt. Wiend dij speult zien muziek

maank 't vogelzingen en de iemen stiegen

mit zuite vrachten oet heur bonte riek.


Hail wiedweg komt den n bedompt geluud,

het is de stad mit aal 't lewaai en leven!

Hier blaauwt de hemel over gras en kruud.

Nog is van 't Parredies n tipke bleven.


Grunneger omtoalen, Jan Boer (1899-1983)



HWAT IS IT MOAI

Hwat is it moai, allinne yn't fjild to gean.

De wide griene himrik is oan't b!oeijen,

Düknekkich oan'e sleatten wylgen stean

En litte 't leaf fan wyn en sinne aeije en soeije.



En as men harket yn it greate swijen,

It lïbbet, klinkt: wyn spilet syn muzyk,

De fügels sjonge, swiet-bifrachte bijen

Stige aloan üt 't bünte blommeryk.



Hiel üt'e fierte wei komt in dof lüd,

It stedsk geskreau, geryd fan wein en karre,

Hjir blauwe himel boppe gres en krüd.

In timpke fan it paradys is jit biwarre.


Fryske Oersetting , Jelle Hendriks Brouwer.(1900-1981)

dinsdag, augustus 11, 2015

Over Grunneger Kouk en Bommen Berend (mit recept)




Der dut al meer as drij aiwen n verhoal in Stad en Ommelaand de ronde, dat t Bommen Berend aiglieks om t recept van onze Grunneger Kouke te doun was. Volgens overleverns was e slim gek op de krudege smoak van ons kouke en t har din ook nait veul scheeld of t was ook in Münsterlaand terechde kommen. Gelukkeg is t nait zowied kommen, en dat hebben we as vanzulf te danken aan t manmoudeg optreden van gainain aans as Rabenhaupt. Vandoag de dag binnen der ook nog wel ais striedegheden over t recept en elke bakker het din ook zien aigen gehaaime soamenstellen. En de aiwege vroage of der wel sukoade in mag of nait zel aaltied neudege proaterij opleveren. Ie kinnen hail goud n Grunneger Kouke bie de bakker hoalen, mor je kinnen t ook hail best ais zulf perbaaiern.



Veur n smoakelke Kouke hèje de volgende inholten neudeg; 300 gram fien roggenmeel, anderhaalf theelepel zuvernzolt, ain en n kwart theelepel kenail, n haalve theelepel gemberpoeier, n haalve theelepel anies, n kwart theelepel reven neudemuskoat, n kwart theelepel moalen kardemom, n snoefie moalen foelie, n snoefie moalen kruudnoagel. Twijhonderd gram blaanke stroup, viefteg gram hunneg, honderd gram suker, honderviefentwinteg ml wotter en honderd gram leutje stukkies sukoade.

Je goan as volgt aan loop: Zeef t roggenmeel mit t zuvernzolt en de kruderijen in n grode schuddel deur nkaander. Dou de blaanke stroup, de hunneg en t wotter in n steelpannechie mit n dikke boom en verwaarm t aal ruirend apmoal haile zachies, tot t goud oplöst is en nait meer strouperg is. Loat t din ofkoulen tot haandwaarmte. Ruier t din goud deur nkaander en gait t over in de schuddel mit t dreuge mengsel. Dou de sukoadestukkies der bie en ruier t degelk en haandzoam totdat ter n gladde en aingoal kleurde daig ontstaait zunder streperij. Dit kinnen je aiglieks t beste doun mit joen mixer, mor je kinnen t vanzulf ook mit d’handen doun. As t daig noar aigen inzicht kloar is, dou je t haile zwikkie in n mit bakpepier bekledde bakvörm mit d’inhold van om en bie ain en n kwart liter. As t daig der inzit striek je mit slovve handen de bovenkaande glad. Nou dou je de kouke in n op 160 groaden veurverwaarmde oven en bakken de kouke in om en bie n uur goar. Je kinnen zukswat testen mit n braainale of n holten prikker, dij je din in t midden van de kouke steken, want dij mout ter din schoon uutkommen. Hoal de kouke nou uut de vòrm en loat t din op n reuster ofkoulen. Ie zellen der nou meschain van opkieken dat e zo haard as n bakstaine wordt. Om hom weer zaachte te kriegen wikkeln je hom mit meerdere loagen plestieken folie in en doun hom din in ofsloten trommel. Loat hom zo dik twij doage bruien en din is dizze zulfmoakte Grunneger specioalhaid kloar om op t e eten. t Smoakt meschain wat aans as ie van joen bakker wend binnen, mor ik kin joe zeggen dat t wis gain mondjeploag is en....
Bommen Berend het zotrekend weer t noakieken, of nait din!

donderdag, augustus 06, 2015

Proatje moaken

Noar aanlaaiden van mien oproup op feesbouk van d’oflopen weke aangoande “t Wordt duuster, zee Vraauw Pluuster…etc.”, wil k as varioatsie op t themoa dit uutgebraaid taimke mit aaldoags geproat ook geern mit joe dailen. Der binnen onder joe verschaaiden lu west, dij doarveur al wat fragminten, aanleverd hebben en zo bröddeln we t Grunneger krummelwaark mit nkaander wieder tot n volledeger verhoal. Vernuver joe der mor ais mit en wel wait, meschain schut joe doarbie weer wat in t zin.

t Is hait, zee Pait
t lopt verkeerd, zee Geert
Bist nait wies, zee Ties
Nait getreurd, zee Geurt
Doantje kwiet, zee Piet
Vaalt wel mit, zee Smid
Haauw der op, zee Pop
Vraauw is boas, zee Kloas
Doar nait van, zee Jan
Vind k gemain, zee Hain
Nogal vris, zee Kris
Ik vind t kold, zee Bolt
Ja, t is waarm, zee Haarm
t Is nog hait, zee Pait.


woensdag, augustus 05, 2015

Fosco smoak van vrouger



Fosco smoak van vrouger

Ik wait nait recht hou t joe vergaait. Der is n tied west dat der bie de krudenier vlezzen Fosco noast Ranja in t schap stonden. Aargenswoar in de joaren zeuventeg binnen dizze maarken verdwenen. Hail veul minsen hebben juust aan eterij en drinkerij schiere herinnerns. Elk veur zuk wait maistaal wel woar e n hekel aan har of wat e lekker vond. Toch binnen der hail veul doodgewone dingen in loop van tied verdwenen. Lestdoags von ik in n schriffie mit haandschreven kookrecepten n beschrieven van d’ sukkeloadedraank Fosco


„Fosco" mog allain onder dij noam fabriceerd worden deur de N.V. F. Korff & Co's Cacao & Chocoladefabrieken in Amsterdam. Dizze febriek har der zotrekend patent op. t Is n haile zet slim populaire drinkerij west en doardeur is t net as Ranja en Rojo min of meer n soortnoam worden. In advertenties was de noam Fosco zunder de noam van de firmoa te nuimen al genogt.

Over t origineel recept schient nogal ais wat hikhakkerij west te wezen en dat wuir dus nait zomor vergeven aan aander fabrikanten. t Recept dij hier onder volgt gaait volgens overleverns oardeg in de richten van t orgineel. Fosco kinnen je boetendes waarm of kold drinken.


Veur Fosco hèje t volgende neudeg: 200 g. suker, 50 g. cacaopoeder van goie kwaliteit( bievubbeld Droste Verpleegsterscacao), 1 vanillestokkie, n haalve liter wotter. Breng t wotter mit t vanillestokkie hail langzoam aan de kook. Loat t hail laank trekken. As t aits kin n uur, mor t laifst 2 uur. Meng de cacao en suker deur n kaander, moak t aan mit n eetlepel wotter. Dou t din bie t kokende wotter en loat t nog 20 menuten zacht koken. Gait de draank din zo hait meugelk in n goud schoonmoakte beugelvlezze en sloet dij votdoalek goud òf. Ie kinnen de vlezze Fosco din om en bie 2 weken bewoaren. De vlezzen din of en tou wel goud deurschudden, dit om te veurkommen dat zuk n bezinksel òfzet. Veur t gebruuk verdunnen je de Fosco mit 1 of 2 dailen, aal noar gelang joen aigen smoak mit waarme of kolde melk of ieskolde mineroalwotter.

dinsdag, augustus 04, 2015

Petrus zien regen



Roomse proaterij over n regenachtege dag op t Knoal

Van n zachte gruizoame regentje tot n overstromen aan tou. t Is mie aalmoal krek geliek. Ik ree vanmörn van huus en wuir overvalen deur n beste gobbe wotter. Ik kwam kletsdeurnat op mien bestemmen en dou schoot mie inains n herinnern in t zin.

“t Regent en wat gaait dr doar op boeten ja weer om weg!” Zee ik. En ons buurman van Roomse komòf kwam din steevast mit alerhaande uutdrukkens, doar Petrus t aal in omhaands har, op batterij.

Hai zee din: “Joa, Petrus gut eerappels of, moust reken Petrus is aan t kegelspeulen! Petrus smit ale negen. Petrus het braandslange openzet. Petrus het de loeken openzet.”

As t in Grunnen regent, din regent t ook uutdrukkens zo as, drizzelt, druppelt, fizzelt, gut, kletst, miggelt, miezelt, plettert, siepelt, sputtert, strult, roatelt, roeskert t. t Regent din asof t mit emmers goten wordt, t regent dat t smakt, dat t schit, t regent as de zee!

t Binnen aalmoal Grunneger uutdrukkens en woorden, doar stemmen van regen en wind vrij spul hebben. t Blift n oardeg gegeven, zo kivve weer ais hail goud zain hou riek en staark Grunneger toal is.

:



Bie wieze van tougift:


t Wordt donker, zee vraauw Jonker

t Wordt duuster, zee vraauw Pluuster

Wie kriegen regen, zee vraauw Greven

Wie kriegen dunder, zee vraauw Klunder

t Wordt al lichter, zee vraauw Sligter

Wils nait leuven! Vroag t mor aan vraauw Teuben

maandag, augustus 03, 2015

Festival Foetsie Populair ‘73 zetde t Knoal goud op kop



Foetsie Populair ‘73



“As je hier vast op joen stee zitten blieven din komt der gain mins. As je hier op t Knoal wat veur nkaander kriegen willen, din mout je der op òf, schaauwbörg Geert Teis mout de stroade op. Cultuur in de pevincie mout veur elk en ain tougangkelk wezen. Ook school jeugd en waarkende jongern zellen doar nait bie vergeten worden.” Dat waren wieze woorden van theoaterdirekteur Tim Kuik van t Knoal. Om n goie bezettensgroad te hoalen en t theoater aan de man te brengen was e as gain aander voak aaltied hail krejatief aan loop. Geert Teis centrom was aiglieks Tim Kuik in aigen persoon. Hai sprak toudestieds zulfs nog van t ontbreken van grode beathappenings, heksensabbaths en goa zo mor deur…

Veul lu uut de Knoalstreek dij de viefteg al weer zuitjes aan veurbie binnen kinnen zuk ducht mie nog wel herinnern aan t fenomeen ‘Foetsie’. In de periode van 1968-1975 wuir der elk joar in de leste weke van december t ‘Foetsie festival ’veur jonge lu in Geert Teis op t Knoal holden. t Haile centrum stond din 24 uur en zulfs ais n moal 36 uur achter mekoar open veur de jeugd. t Gong min of meer om n manifestoatie woar de jeugd mit allerlei vörms van cultuur kennis moaken konden. Veur nait aal te veul geld haren je inainen tougang tot de legere en zoas men dat mit n pedagogische inslag nuimde hogere cultuur. Allerlei popbandjes dij toudestieds populair waren traden doar din op. Noast meziek was der ook volop aandacht veur klassiek, cabaret, daans en toneel, dij traden din op in de grode theoaterzoal. In de foyer was der din ruumte veur n band as Black Lake of t orkest van Arie Ribbens dij wuiren din ofwizzeld deur n drive-in discotheek woarbie populaire disc-jockeys, Ad Bouwman, Alfred Lagarde van Hilversum 3 de nijste ploatjes heuren luiten. En der was vanzulf goud noadocht over goudkope drinkerij en eterij. Der gong zotrekend in zo’n dag en nacht hail wat wonderstamppot van Maggi en bier deur. Wat pergrammoa aanbelangt was Tim Kuik niks te dol. Hai combineerde rusteg haarde pop- en rockmeziek mit stief klassiek. t Mos aalmoal kinnen.

n Poar noamen uut t pergram van dij joaren: Rob de Nijs, het cabaret Lurelei, Jasperina de Jong, Mouth and Mc Neal, Willem Nijholt, Boudewijn de Groot, Frans Halsema, Gerard Cox, André van Duin, Daniël Waayenberg, Emmy Verhey. Veur verschaaiden artiesten was t meschain ook wel n goie springplaanke. Ook t duo Neerlands Hoop in Bange Dagen dij dou nog hail onbekìnd waren gaf der n optreden, dij van t begun of aan de zoal goud op stoom juig. De broave börgers spraken doar schaande van en achter de coulizzen wazzen ze in ale stoaten. t Was bie zetten zo aldernoast, dat ze haren sikkom t gerdien dichtgooid. De programmeur wuir deur de broave börgerij zulfs n slechte smoak en aanpak verweten. In 1973 mog ik veur t eerst noar Foetsie. t Zol dit keer 36 uur duren en je moggen zotrekend joen sloapzak mitnemen. 'Foetsie 73' bo in totoal 36 uur nonstop amusement, cabaret, meziek en revue mit n körde onderbreken tiedens de naacht. In totoal trok t festival om en bie doezend jonge lu. Der gong 250 broden, 900 liter wonderstamppot, 750 frikadellen, 1000 aaier en 3000 liter bier en fris deur de haalzen van de bezuikers. Veur de goude orde waren der twij plietsies in börger, vief brandweerlu en achtentwintig barkeepers en schoonmoakers zórgden dat alles goud op odder bleef. Om rebulie te veurkomen was de biertap allain mor soavends open . Juust deur dit soort touzicht en regelgeven waren olders eerder negen heur wichter toustemmen te geven om t Foetsie-festival te bezuiken din noar n kroug of discotheek. Veur veul wichter was 'Foetsie' din ook heur eerste oavondje uut.



Veur miezulf is ‘ Foetsie 73’ in mien geheugenloadje veur aiweg mit n legendoarisch moment verweven

De komiek Albert Mol ston ook op t pergram en hai docht dat der minsen in de zoal zaten, mor t bleek noar t gedrag van t pebliek om beesten te goan. Hai mos van ales doun om t volk veur zuk te winnen. Hou e ook zien best dee t wol aalmoal nait recht lukken. Hai perbaaierde t dou veur dij tied op n interactieve menaaier op gaang te kriegen. Hai keek vot aal wat hopeloos in de mennegte en ik zat veuraan in zoal hom strak aan te kieken. In ains vruig e mie op t toneel om mit hom n laid te zingen. Ik zong dou hail onbevangen mit meer lef din kunde nog zunder board in de keel ‘Ain boer wol noar zien noaber tou’. Mien inbreng huilp ook nait recht. t Luip deur aal zien improvisoatsies aal verder uut d’haand , Albert Mol kon op t lest noa aal dat haard geroup over ‘Wat zien ik’ en wie willen n striptease, as hoogte- of daiptepunt allìnd nog mor zien boksem zakken loaten . Dou t grode leed leden was kreeg e toch nog n laank applaus en tussen de coulizzen van Tim Kuik kompelmenten over hou e zuk wel op dij baistemaarkt standholden kon. Noatied het Albert Mol zien ervoaren op t Knoal nog verwaarkt in n conference, dij of en tou nog wel ais op radio te heuren is.

Henk Scholte en Albert Mol op het posdium van Geert Teis


Tot 1975 wuir t joarlekse Foetsiefestival nog holden en dou was t deur bestuurleke hikhakkerij inains van de boan.